Relacja z Ogólnopolskiej Interdyscyplinarnej Sesji Naukowej pod nazwą Magis quam homo… Świętość i heroizm od starożytności do czasów współczesnych. Warszawa, marzec 2019

W dniach miedzy 13 a 15 marca 2019 r. w Warszawie miała miejsce Ogólnopolska Interdyscyplinarna Sesja Naukowa pod nazwą Magis quam homo… Świętość i heroizm od starożytności do czasów współczesnych w czasie której wygłoszony został referat dotyczący osoby Ks. Kard. Adama Kozłowieckiego w aspekcie obrony wartości człowieczeństwa w dotkniętym totalitaryzmami XX wieku.

            Konferencja, której motywem przewodnim było hasło Magis quam homo… Świętość i heroizm od starożytności do czasów współczesnych została zorganizowana przez Studencki Klub Międzyepokowych Badań Historycznych działający przy Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W czasie trzydniowych obrad wygłoszono referaty przedstwione w kilkunastu sekcjach tematycznych odpowiadających zarówno epokom historycznym jak i problemowym przez ponad 40 prelegentów z różnych ośrodków akademickich m. in. Warszawy, Krakowa, Torunia, Gdańska, Słupska, Poznania, Łodzi, Lublina oraz Rzeszowa. Zaprezentowane referaty stanowiły przekrój aktualnego stanu badań z zakresu tematyki religioznawczej odpowiadającej głównemu przesłaniu konferencji czyli ukazaniu różnorodnego wymiaru badanego problemu.      Znalazło to swoje odzwierciedlenie w pierwszym dniu konferencji 13 marca 2019 r., kiedy po przywitaniu prelegentów i zgromadzonych gości przez pracownika naukowego Uniwersytetu Warszawskiego dr hab. Pawła Skibińskiego nastąpiło otwarcie I obrad plenarnych z zakresu filozofii religii. Referatem otwierającym obrady było wystąpienie prof. dr hab. Janusza Dobieszewskiego z Uniwersytetu Warszawskiego, który zaprezentował zagadnienie z filozofii religii dotyczące:  „Heroizmu świętości, świętości heroizmu“, co zapoczątkowało następne referaty poświęcone następującym zagadnieniom: „Świętość – pomiędzy kultem a idolatrią“ oraz „Fenomenologia świętości Rudolfa Otto“. Referaty zaprezentowane w II obradach plenarnych poświęcone były historii starożytnej i dotyczyły swoim zakresem problematyce: „Kultu św. Menesa w Egipcie – wczoraj i dziś“, „Warunków świętości w świecie pogańskim na przykładzie Apoloniusza z Tyany“ oraz „Codzienności i świętości – (auto) portret esseńczyków“. Referatem otwierającym III obrady plenarne z zakresu tematyki dotyczącej historii średniowiecznej, był temat wygłoszony przez pracownika naukowego Uniwersytetu Warszawskiego dr hab. Jerzego Pysiaka pt. „Świętości króla w średniowieczu“, który zainaugurował dalsze obrady pod postacią wystąpień ukazujących zagadnienia „Jak święty Majolus powracał z Italii. Świętość i heroizm w obliczu śmiertelnego zagrożenia“, „Dwie drogi do świętości. Porównanie wybranych motywów drogi do świętości w Żywocie Pierwszym św. Wojciecha i Żywocie św. Anskara“ oraz „Czy Wojciech i Bruno rzeczywiście szli na misje tylko po śmierć męczeńską? Glossa do pewnej konstrukcji historiograficznej“ natomiast referatem kończącym III obrady plenarne z zakresu historii średniowiecznej było wystąpienie jednego z prelegentów, który zaprezentował temat „Współistnienie antyku pogańskiego oraz chrześcijańskiego. Próba analizy dwóch rzeczywistości w ikonografii opartej na Biblii oraz mitologii“. Kolejne obrady dotyczyły historii XX wieku, która została omówiona w IV oraz V obradach plenarnych. IV obrady plenarne obejmowały referaty: „Heroiczne czyny pilotów I wojny światowej w stosunku do nieprzyjaciela“, „Kult Nieznanego Żołnierza“ oraz „Motyw świętości w polskiej propagandzie I połowy XX wieku“, natomiast w V obradach plenarnych znalazły się referaty dotyczące tematów: „Spełniliśmy tylko swój święty obowiązek niesienia pomocy“. Działalność Tadeusza Pankiewicza w getcie krakowskim (1941-1943), „Jadwiga Długoborska- krótka historia zapomnianej bohaterki“ oraz „Abp Oskar Romero – komunista świętym?“. W drugim dniu konferencji 14 marca 2019 r. nastąpiło otwarcie VI obrad plenarnych, które obejmowały referaty tematycznie dotyczące historii starożytnej. Wśród „starożytnych“ wystąpień znajdowały się tematy: „Grzegorz z Nazjanzu -heroiczny głosiciel “credo nicejskiego“, święty Kościoła i jednocześnie “tchórz życiowy?“ oraz „Euhemeryzm chrześcijański – pogańscy bogowie jako herosi prawieków“.   Szczególny wymiar posiadały VII obrady plenarne, które zostały poprzedzone wystąpieniem wybitnej badaczki dziejów nowożytnych oraz pracownika naukowego Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego prof. dr hab. Urszuli Augustyniak, która zaprezentowała referat pt. „Problem chrześcijańskiego męczeństwa w epoce konfesjonalizacji“. Po tym okolicznościowym wystąpieniu wygłoszono następujące referaty: „Udział świętych w liturgii zachodniej na podstawie ordinarium mszału Piusa V“, „Św. Tomasz More jako prekursor postawy obywatelskiego nieposłuszeństwa“ oraz kończący VII obrady plenarne referat poświęcony osobie „Adama Trebnica jako przykładu rywalizacji wyznaniowej w Prusach Królewskich“. Odmienny charakter posiadały VIII obrady plenarne, które w całości dotyczyły średniowiecznej problematyce z zakresu historii sztuki. Wśród referatów na uwagę zasługiwały tematy poświęcone: „Kultowi św. Jakuba Starszego na przykładzie nieistniejącego średniowiecznego kościoła na krakowskim Kazimierzu“, „Wybranym przejawom heroicznej świętości Katarzyny ze Sieny zobrazowanym na szesnastowiecznym tryptyku ze scenami z życia Świętej pochodzącym z krakowskiego kościoła oo. Dominikanów“ oraz „Obrazom srebrem pokrytym… O srebrnych aplikacjach przesłaniających malarskie przedstawienia świętych na przykładzie realizacji z toruńskiego ośrodka złotniczego“. W IX obradach plenarnych zostały poruszone zagadnienia dotyczące polskiego średniowiecza, które poświęcone były tematyce: „Duchowości“ Wincentego Kadłubka (filozofii heroizmu i świętości) na kartach Kroniki polskiej- spojrzenia historyka i literaturoznawcy, „Stanisława ze Szczepanowa – świętego męczennika, czy „biskupa-zdrajcy?“, „Herbu imaginacyjnego św. Stanisława- zarysowi problemu“ oraz „Heroizmu w obliczu męczeństwa… Wizerunkom św. Zofii z trzema córkami w średniowiecznej ikonografii religijnej na wybranych przykładach – problematyce“. X obrady plenarne poświęcone zostały referatom z zakresu historii Kościoła w XX w., co nastąpiło po okolicznościowym wystąpieniu dr hab. Pawła Skibińskiego na temat: „Biografistyki w badaniach historii Kościoła w XX wieku“. Referatem otwierającym był temat dotyczący osoby„Ks. Michała Poradowskiego. Zapomnianego kapłana XX wieku“ a następnie wygłoszony został referat pt. „Ks. Kard. Adam Kozłowiecki – afirmacja człowieczeństwa w dotkniętym totalitaryzmami XX wieku“. Ostatnim wystąpieniem był referat dotyczący „Dorobku naukowego ks. Jana Czuja w dziedzinie teologii, czyli suplement do biografii politycznej postaci“. W trzecim dniu konferencji 15 marca 2019 r. zostały wygłoszone referaty w sekcjach problemowych, niemniej jednak XI obrady plenarne poświęcone były jeszcze historii XX wieku, co znalazło wyraz w referatach o następującej tematyce: „Życie za życie – kilka słów o świętości matek XX i XXI w.“ oraz „Maria Winowska dwudziestowieczna biografka kandydatów na świętych a tradycyjna hagiografia“. Od XII obrad plenarnych konferencja poświęcona była zagadnieniom problemowym w wyniku czego sekcja interdyscyplinariów zaprezentowała referaty o następujących tematach: „Historia i problematyka społecznego wyróżnienia“, „Ryszard II Święty. Mechanizmy sakralizacji monarchy w „Ryszardzie II“ Williama Shakespeare’a“ oraz „Imitatio Christi? Święci w poezji Tadeusza Różewicza“. W kolejnych XIII obradach plenarnych nastąpiła prezentacja sekcji historii Wysp Brytyjskich w średniowieczu w obrębie których przedstawiono referaty o takich tematach: „Cúchulainn -wojownik, bohater, półbóg- na miarę Heraklesa“, „Święty czy heros? Walka z grzechem i potworami w iryjskim średniowiecznym żywocie św. Abbana“ oraz „Kult św. Tomasza Becketa w średniowiecznej Anglii“. W XIV obradach plenarnych przedstawiono sekcję historii nowożytnej, w której prelegenci wygłosili referaty o tematyce: „Świętość w duchowości karmelitańskiej na przykładzie „Autobiografii mistycznej“ Teresy od Jezusa Marchockiej (1603-1652)“, „Towarzystwo Żołnierki Chrześcijańskiej i jego święci patroni“ oraz „Święty Izydor Oracz. Wybrane sposoby propagowania kultu świętego chłopa“. Następnie w ramach XV obrad plenarnych, które poświęcone zostały sekcji historii Wschodu w średniowieczu zaprezentowano referaty: „Bóg i religijność a heroizm obrońcy pogranicza na przykładzie utworu o Digenisie Akritasie i Daniszmendname“, „Bizantyńska cesarzowa Teodora -święta obrończyni kultu ikon“, „Drabina do raju“ Jana Klimaka – wpływ na postrzeganie świętości oraz jego wyraz w sztuce późnobizantyjskiej“ oraz „Monaster Kijowsko-Pieczerski jako miejsce święte“.  Ostatnie XVI obrady plenarne poświęcone były sekcji sowietologii, które wypełniły referaty o następujących tematach: „Kampania walki z relikwiami“. O jednym z mniej znanych epizodów akcji zwalczania prawosławia przez bolszewików“, „Bohaterowie czerwonej popkultury: heroizm w sowieckich easternach“ oraz ostatni z referatów noszący tytuł „Ślady heroizacji rewolucjonistów na podstawie wybranych prac i przemówień Stalina“. Obrady Ogólnopolskiej Interdyscyplinarnej Sesji Naukowej Magis quam homo… Świętości heroizm od starożytności do czasów współczesnych oprócz możliwości wymiany poglądów w środowisku historyków zajmujących się problematyką religioznawczą umożliwiły przekazanie aktualnych poglądów we współczesnej historiografii dotyczącej aspektu „świętości“ zarówno na przestrzeni wieków jak i w ujęciu problemowym. Na tym tle zaprezentowany referat pt. „Ks. Kard. Adam Kozłowiecki -afirmacja człowieczeństwa w dotkniętym totalitaryzmami XX wieku“ został skonfrontowany z aktualnym trendem w biografistyce dotyczącej badań nad historią Kościoła w XX w., który szeroko przedstawił dr hab. Paweł Skibiński. Referat przybliżający postać ks. Kard. Adama Kozłowieckiego zarówno w kwestii jego powołania misyjnego jak i „kandydata“ na ołtarze zainicjował szeroką dyskusję na temat współczesnego warsztatu historyka dążącego do ukazania postaci „świętego“ czy „błogosławionego“ przez pryzmat wyłącznie naukowego a nie tylko kanonicznego punktu widzenia. Osoba ks. Kard. Adama Kozłowieckiego w aspekcie obrony nadrzędnych wartości chrześcijańskich w naznaczonym totalitaryzmami XX wieku stała się w czasie obrad konferencji punktem wyjścia do dyskusji o ludzki wymiar cierpienia i jego znaczenie w drodze „dochodzenia“ do świętości.      Pokłosiem Ogólnopolskiej Interdyscyplinarnej Sesji Naukowej Magis quam homo… Świętość i heroizm od starożytności do czasów współczesnych będzie publikacja pokonferencyjna, która umożliwi szerszemu gronu zainteresowanych osób zapoznanie się z referatami przedstawionymi
w czasie obrad konferencji.

Stanisław Hadyna 2019

Stanisław Hadyna, wygłasza referat pt.
„Ks. Kard. Adam Kozłowiecki – afirmacja człowieczeństwa w dotkniętym totalitaryzmami XX wieku“ .

Więcej na FB Muzeum